Een fiets(snel)weg door de Doode Bemde ?

                Wat vinden de reservaatbeheerders ?

We hadden het hier op deze website al over begin maart : de Vervoersregio Leuven vroeg wat Oud Heverlee dacht van het Waals voorstel om een fietssnelweg Leuven-Waver te voorzien, en daarbij langsheen de spoorweg door de Doode Bemde te gaan. De meerderheid in de gemeenteraad vond dat geen goed idee, en haalde daarvoor meerdere bezwaren aan. Er ligt overigens al een breed fietspad langs de Naamse steenweg vanaf de gemeentegrens met Hamme-Mille door het Meerdaalbos en via de expressweg tot de Tiensesteenweg in Leuven. “Er is wél consensus is bij de besturen van Oud-Heverlee en Leuven over de doorsteek Hazenfonteinstraat richting De Croylaan.”

De oppositie van Pro OH had een amendement waarin gevraagd werd om het traject van een fiets-snelweg langsheen de spoorweg toch te onderzoeken. Dat werd verworpen bij stemming. Achteraf in een mailwisseling betwistte PRO OH een argument dat  door schepen Jos Rutten was ingebracht over de vereiste toelating van de Europese Commissie. En nuanceerde dat ze “geen fietssnelweg dwars door de Doode Bemde” wilden: wel een fietspad vanaf de Reigersstraat tot de Ophemstraat. “De missing link voor het traject Sint-Joris-Weert Oud-Heverlee, waar nu nog geen fietspad ligt, is het stuk van de Reigerstraat tot aan de Ophemstraat,  in vogelvlucht een afstand van 1.5 km” schreef Patrice Lemaitre.

We vroegen meer uitleg bij de Vrienden van Heverleebos en Meerdaalwoud, de beheerders van het reservaat. En kregen volgende uitleg op onze vragen.

Allerlei vragen

Al ruim 20 jaar lang krijgen de beheerders diverse vragen om fietswegen door het reservaat aan te leggen: niet enkel van Oud Heverlee of Wallonie, ook van de provincie Vlaams-Brabant, gemeente Huldenberg, Bertem en Leuven. De vragen variëren ook: van een fietssnelweg tot Leuven dwars door de Doode Bemde, of vragen om een meer beperkt recreatief fietspad, soms een vraag om een doorsteek Neerijse -Sint Joris Weert. Nog andere vragen viseren een verbinding tussen de Reigersstraat in  Sint Joris Weert en de Ophemstraat in Oud Heverlee, of verderop tussen de Hazenfonteinstraat en de De Croylaan in Heverlee.

Een goed (functioneel) fietspad ligt best in het dorp

Dat zijn al erg veel vragen voor een natuurreservaat van nauwelijks anderhalve kilometer breed, gelegen tussen twee grote verbindingsassen naar Leuven: de Nijvelse baan (Neerijse, Korbeek-Dijle), en de Leuvensebaan en Waversebaan tussen Sint Joris Weert en Leuven. Beide grote doorgangswegen hebben/hadden op grote stukken problematisch slechte fietspaden.  Maar aan beide verkeersassen is recent gewerkt of zijn er plannen om het fietspad te verbeteren. Dààr een goed fietspad aanleggen is ook de meest logische keuze: die fietspaden en verkeersassen gaan door de bebouwde kom, naar de meest gebruikte bestemmingen (scholen, dorpscentrum, winkels, stations, Zoet Water, voetbal, manège, chiro, De Kluis)  en delen meerdere verkeers-knooppunten. Wie het fietsen naar scholen, winkels, dorpscentra en stations  wil bevorderen moet dààr een goed fietspad maken. Dat kan je niet zeggen van een fietspad door de Doode Bemde: dat ligt dan verder van de bewoonde wereld en zou allerlei bijkomende dwarsverbindingen vragen voor bestemmingsverkeer. Je versnippert dan het schaarse natuurgebied in kleinere compartimentjes.

Erg waardevol en delicaat natuurgebied.

Een fietspad tussen de Reigerstraat en de Ophemstraat zou dwars door het hart van de Doode Bemde gaan. Het is het kerngebied van het reservaat, afgesloten voor recreatie, voor de kenners een Habitat 6430 gebied. Wie dat even googelt  komt uit op voedselrijke zoomvormende ruigtes langs waterlopen, moerasgebied, met riet en zegge, en broedgebied voor zeldzame vogelsoorten (Blauwborst, Porseleinhoen).

Het gebied tussen de Hazenfonteinstraat en de De Croylaan in Heverlee is Habitatgebied 91^E0: vanuit de trein kan je merken dat het om een bronbos gaat: een nat bosgebied van alweer een zeldzame natuurwaarde.  Even verderop ligt er overigens al een fietsverbinding met Korbeek-Dijle, Egenhoven en Heverlee: je kan aan de Hazenfonteinstraat voor de E40 naar links gaan, over de Dijlebrug en zo naar Korbeek-Dijle of de fiets-tunnel onder de E40 nemen. Van daaruit kan je over een grindpad per fiets naar Egenhoven of naast de Dijle naar de De Croylaan in Heverlee fietsen.  Of nog simpeler: langs de overkant van de spoorweg via de Fonteinstraat en Oud Heverleestraat naar Leuven of de Herendreef naar de Waversebaan.

Vragen bij een fietssnelweg

De vereisten voor een fiets-snelweg, als voorwaarde  voor Vlaamse betoelaging, zijn niet min. Dat werd ook al door Jos Rutten in de gemeenteraad geschetst.  Zo een fietssnelweg moet minstens 4,2 meter breed zijn, bij intensief gebruik 6,2 meter breed. Als je dat door de Doode Bemde wil aanleggen moet dat technisch gezien tussen de spoorlijn en de Dijle komen. Dat is moerasgebied en vergt dan technisch bouwkundig een aanleg met funderingspalen. De aannemer die de riolering in de Ophemstraat aanlegde had al te maken met die onvoorziene moeilijkheden: zijn pas gelegde rioleringsbuizen verdwenen nog tijdens de werken in de moerassige ondergrond.

Bij de aanleg van een fietspad langsheen een spoorweg eist de NMBS vaak een meterhoge afsluiting van de spoorweg, Dan wordt de spoorweg een barrière voor allerlei dieren. En dan hadden we het nog niet over de wellicht daaropvolgende vraag voor verlichting langs de fietsweg.  Zelfs al zou het gaan om verlichting die aan en uitgaat wanneer een fietser langs komt: nog maar eens een bijkomende verstoring van het natuurgebied. Een andere vrees zijn wandelaars met honden die – ook al zouden ze hun hond aan de leiband houden – een geurspoor nalaten. Dat schrikt dan weer een resem van wilde fauna af, en dreigt een geurlijn door het gebied te trekken. Met alweer versnippering. En dan hadden we het nog niet over de te verwachten geluidshinder.

Onoverkomelijke juridische bezwaren

De Doode Bemde is onderdeel van een Europees Habitat en Vogelrichtlijn gebied.; ook het Egenhovenbos is onderdeel van een Europees Habitatrichtlijngebied. Beide Europese Richtlijnen werden in de 20^ste eeuw ontwikkeld om te voorkomen dat bij complexe beleidsafwegingen in de schaarse ruimte, de overblijvende natuur de dupe zou zijn.

De bescherming volgens dwingende Europese regels houdt in, dat voor elk plan of project dat gevolgen kan hebben voor dat gebied,  eerst een passende beoordeling moet worden gemaakt van die gevolgen voor het gebied. Er kan door de overheid  slechts toestemming worden gegeven voor zo een plannen of projecten als er zekerheid werd verkregen dat die plannen de natuurlijke kenmerken van het gebied niet zullen schaden.

Als er natuurschade zou zijn, en dat lijdt hier geen twijfel, kan zo een project desgevallend toch als kan aangetoond worden dat er geen alternatieve oplossingen mogelijk zijn. En bovendien dat die plannen doorgang moetenvinden “om dwingende redenen van groot openbaar belang”.  De bewering dat er geen alternatieve oplossingen mogelijk zijn voor een fietsverbinding richting Leuven zal desgevallend onmogelijk te verdedigen zijn bij het opstellen van een passende beoordeling, laat staan bij juridische betwisting voor een rechtbank. En dan zou bovenop nog moeten aangetoond worden dat het realiseren van zo een fietspad nodig is om “dwingende reden van groot openbaar belang”.  En zelfs mocht dat ook nog lukken,  dan nog moet de Belgische staat de schade aan het natuurgebied vooraf compenseren door te voorzien in bijkomend soortgelijk natuurgebied als wat wordt aangetast. Bepaald moeilijk met dit soort natuurgebied.

Dat de Europese Commissie zelf toelating zou moeten geven, zoals schepen Jos Rutten in de gemeenteraad aangaf, werd achteraf door oppositie raadslid Patrice Lemaitre, zelf Europees ambtenaar,  tegen gesproken. Terecht: het zijn de lidstaten en de nationale rechtbanken die hierin zullen beslissen. Er bestaat wel een periodieke rapportering van de lidstaten aan de Europese Commissie over die natuurgebieden. En in prioritaire Habitat gebieden dient in bepaalde gevallen de Commissie advies te geven over die dwingende reden van groot openbaar belang. Maar de Europese Commissie zal geen toelating moeten geven voor een fietspad in de Doode Bemde.

Financiële argumenten

Ook financieel bekeken is een fietspad door de Doode Bemde weinig zinvol. Door zijn ligging in moerasgebied wordt het een dure technische klus met funderingspalen. En dan komt er een nieuw fietspad te liggen op 200 à 300 meter van de Leuvensebaan-Waversebaan . Daar zal hoe dan ook voor het dorpsverkeer en schoolverkeer een goed fietspad nodig zijn. En wat voor zin heeft het voor de Vlaamse overheid om eerst de aankoop en beheer van natuurgebieden mee te financieren, en dan vervolgens die natuurgebieden weer te beschadigen of deels ongedaan te maken met gesubsidieerde openbare werken?

Transitieargument

Vlaanderen is bezig aan een overgang transitie naar een duurzame, koolstofarme manier van leven.  Daarbij hoort uiteraard ook het stimuleren van meer fietsen omdat dat voor minder uitstoot zorgt.  Maar verstandig werken aan dat milieuprobleem doe je beter niet met maatregelen die een ander milieuprobleem nog groter maken.  Stimuleren dat meer mensen zich met de fiets verplaatsen doe je best niet ten koste van schaarse natuur: niet met nieuwe wegen die schaarse natuurreservaten schaden,  doorsnijden en versnipperen in compartimenten.

Kan dat wandelpad tussen Reigerstraat en Ijsemonding niet verbeterd worden ?

Het leek ons de eenvoudigste manier: verbeter het wandelpad tussen de Reigerstraat en de Ijsemonding zodat je daar in de zomer kan fietsen. Vanaf de Ijsemonding ligt er een grindpad tot Korbeek-Dijle.  Nu is zeker in de winter een deel van dat wandelpad vanaf de Reigerstraat dichtbij de Ijsemonding een met de fiets niet te overbruggen modderpoel.  En dan hadden we het nog niet over de hobbels en putten voordien.

Dat ligt toch gevoelig bij de beheerders. In de eerste plaats wordt dit deel van het wandelpad regelmatig overspoeld met Dijlewater. Dergelijke overstromingen spoelen eerst de verharding weg, om dan -wanneer het water wegtrekt- een pakket aan klei en leem af te zetten. Ook al zou een strook verhard worden, dan zou men na elke overstroming dit pad opnieuw moeten herstellen.

 In de corona periode telde men 130.000 bezoekers per jaar in de Doode Bemde. Zoveel bezoekers wil men nu ook niet in het reservaat: het moet een natuurreservaat blijven, geen soort van stadspark. De vrees bestaat dat als ze het pad gaan verbeteren tot een goed berijdbaar fietspad, het aantal wandelaars en fietsers explosief gaat toenemen. En er daardoor té grote druk komt op de natuurwaarde van het gebied. Nu al gaat jaarlijks anderhalve manmaand werk van vrijwilligers op aan het onderhoud en herstel van de wandelwegen. De subsidie van de gemeente Oud Heverlee en Huldenberg, beide 10 000 euro per jaar, is niet toereikend voor het huidig onderhoud en herstel van de wandelwegen. En vrijwilligers investeren liefst hun werktijd in het hoofddoel van een reservaat: de natuur en biodiversiteit onderhouden en herstellen.   

Maar toegegeven: het zit ook voor de beheerders niet makkelijk om neen te zeggen op dat soort vragen. Of bijvoorbeeld op vragen vanuit het woonzorgcentrum Ter Meeren om een korte wandellus in het reservaat  toegankelijk te maken voor minder mobiele  ouderen met rollators of rolwagens.  Een moeilijke afweging tussen vragen vanuit de gemeenschap terwijl de gemeenschap ook de aankoop van het natuurgebied mee ondersteunden.

Een werkgroep van de Vrienden van Heverleebos en Meerdaalwoud (www.vhm.be ) maakte al in de zomer van 2011 een uitgebreid dossier over het fietsen door de Doode Bemde. Over het steeds terugkerende spook van een hardnekkig maar slecht mobiliteitsproject. Op basis van dat dossier en een avondlijk gesprek met drie vrijwilligers kwam dit artikel tot stand. Met dank aan allen.